Strategia Polityki Społecznej Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 jest dokumentem o charakterze operacyjno-wdrożeniowym, precyzującym i uszczegóławiającym zadania Samorządu Województwa Mazowieckiego w obszarze polityki społecznej. Stanowi ona narzędzie realizacji aktywnej polityki społecznej w województwie, a jej Misja i cele koncentrują się na spójności działań w tym zakresie oraz zapewnieniu warunków dla włączenia społecznego mieszkańców regionu. Wypełnienie Misji oraz osiągnięcie zamierzonych rezultatów zapewnione zostanie poprzez opracowany system wdrażania oraz monitoringu i ewaluacji.
Polityka senioralna została wyodrębniona w dokumencie strategicznym jako jeden z trzech obszarów realizacji regionalnych polityk publicznych. Są to:
- Regionalne polityki publiczne z wyodrębnionymi programami wojewódzkimi dla zidentyfikowanych problemów społecznych.
- Regionalne polityki publiczne bez wyodrębnionych programów wojewódzkich dla zidentyfikowanych problemów społecznych.
- Nowe regionalne polityki publiczne dla rozwoju województwa:
- Polityka rodzinna;
- Polityka senioralna;
- Polityka rozwoju ekonomii społecznej;
- Polityka rozwoju usług i deinstytucjonalizacji.
Priorytety i kierunki rozwoju regionalnej polityki senioralnej wynikające z realizacji Strategii przedstawiamy poniżej.
Polityka senioralna
1. Realizacja regionalnej polityki publicznej
Działania dotyczące polityki senioralnej zostały ujęte w Strategii Wojewódzkiej w zakresie Polityki Społecznej dla Województwa Mazowieckiego na lata 2005-2013. Z uwagi na czynniki demograficzne wskazujące, iż zwiększa się liczba osób w wieku poprodukcyjnym niezbędne jest prowadzenie działań umożliwiających utrzymanie sprawności i samodzielności osób starszych zapobiegających przewlekłym chorobom i niepełnosprawności.
2. Charakterystyka
Starzenie się to naturalny proces, któremu towarzyszy wiele zmian w obrębie całego organizmu. Jest to naturalny i nieunikniony etap życia każdego człowieka. Starzenie się człowieka to proces rozwojowy, jedno ze stadiów życiowych, które jest nieodwracalne. Mimo, że jest procesem naturalnym, zależy od czynników genetycznych oraz od otoczenia.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) za początek starości uznaje 60 rok życia. Wyróżnia w niej trzy zasadnicze etapy: 60-75 rok życia – wiek podeszły (tzw. wczesna starość); 75-90 rok życia – wiek starczy (tzw. późna starość); 90 rok życia i powyżej – wiek sędziwy (tzw. długowieczność). Warto zwrócić uwagę, że do niedawna granicę starości wyznaczał 60 rok życia. Obecnie granica ta została nie tylko przekroczona, ale zaznacza się tendencja do sytuowania progu starości w 70 roku życia.
Zarówno w Europie, jak i na świecie starość społeczna jest zjawiskiem relatywnie nowym i budzi powszechny niepokój. Zgodnie z danymi Organizacji Narodów Zjednoczonych, co dziesiąty mieszkaniec ziemi ma obecnie 60 i więcej lat. W 2004 roku co najmniej jeden na czterech Europejczyków miał ukończone 65 lat, a jeden na siedmiu – 75 lat. Prognozy na najbliższe dziesięciolecia dla Europy przewidują przyrost populacji osób starszych do poziomu co piątego człowieka. W 2050 roku zbiorowość ta stanowić będzie prawdopodobnie ponad 30 % ogółu ludności Europy.
Przeciętne dalsze trwanie życia w województwie mazowieckim wydłuża się. Średnia długość życia
dla osób urodzonych w 2005 wynosiła: dla kobiet – 80,2 lat, dla mężczyzn – 71,1 lat, a w 2012 roku: dla kobiet – 81,3 lat (wzrost o 1,1) oraz mężczyzn – 72,9 lat (wzrost o 1,8). Różnica w długości życia kobiet i mężczyzn stopniowo wyrównuje się. W 2005 roku było to 9,1 lat, a w 2012 roku 8,4 lat. Dane obrazuje poniższy wykres.
Wykres 1. Przeciętne dalsze trwanie życia w województwie mazowieckim w latach 2005-2012.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, GUS.
Na wskutek poprawy warunków życia wydłuża się średnia długość życia Polaków, która dla mężczyzn urodzonych w 2012 roku wynosiła 72,7 lat, a dla kobiet – 81,0 lat. W ciągu 12 lat, od 2000 roku przeciętne dalsze trwanie życia wzrosło o 3 lata, zarówno dla mężczyzn jak i dla kobiet. Według prognozy demograficznej Głównego Urzędu Statystycznego w latach 2012-2035 przeciętnie trwanie życia wzrośnie odpowiednio o 4,4 lata dla mężczyzn i o prawie 3 lata dla kobiet.
Wydłużająca się przeciętna długość życia sprawia, że w perspektywie najbliższych dwudziestu kilku lat nastąpi gwałtowny proces starzenia się ludności. Tempo starzenia się społeczeństwa polskiego obrazuje mediana wieku, która w roku 2012, dla ogółu populacji Polski wynosiła 38,7 lat, a w 2035 według prognozy GUS, może wynieść 47,9 lat (w ciągu 25 lat wzrost o 26%).
Zgodnie z wykresem nr 2, w okresie 2005-2012 udział osób w wieku poprodukcyjnym w strukturze społeczeństwa województwa mazowieckiego stale się zwiększa. W roku 2005 wynosił on 16,8%, a w 2012 już 18,6%. Wartym zaznaczenia jest niepokojący fakt, iż w roku 2012 po raz pierwszy udział osób w wieku poprodukcyjnym był taki sam jak osób w wieku przedprodukcyjnym. Wraz z upływem czasu i utrzymującą się niekorzystną tendencją nastąpi sytuacja w której system emerytalny państwa stanie się niewydolny.
Wykres 2. Struktura demograficzna społeczeństwa województwa mazowieckiego w latach 2005-2012.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, GUS.
W roku 2010 osób starszych stanowiących polskie społeczeństwo było 13,6% w wieku 65 lat i więcej (wskaźnik ONZ), oraz 18,8% w wieku 60 lat i więcej (wskaźnik E. Rosseta). Według danych GUS w Polsce w roku 2030 będzie aż 26% ludzi starszych, czyli 10 milionów.
Prognozy Głównego Urzędu Statystycznego w zakresie struktury społecznej województwa mazowieckiego na lata 2015-2020 ukazują dalszą tendencję zmniejszania się udziału osób młodych w społeczeństwie przy jednoczesnym wzroście udziału osób starszych. Osoby w wieku 0-39 lat do roku 2015 stanowić będą ponad połowę ogółu społeczeństwa, jednak już od roku 2020 będzie to niecałe 48%, a w roku 2035 tylko 40%. Prognozowane dane przedstawione przez GUS potwierdzają, iż polityka senioralna będzie stawać się z upływem czasu coraz bardziej priorytetowa.
Wykres 68. Prognozowana struktura demograficzna społeczeństwa województwa mazowieckiego w latach 2015-2035.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, GUS.
W województwie mazowieckim na dzień 31 grudnia 2012 roku było 5 301 760 mieszkańców.
Jeśli chodzi o osoby w wieku poprodukcyjnym (60-64 lata) to na dzień 31 grudnia 2012 roku było ich: 343 514 (15,5%), w tym: 156 620 – mężczyzn i 186 894 kobiety. Według danych GUS – w województwie mazowieckim osób w wieku powyżej 80 roku życia jest – 226 816 (24%). Kobiet w tej grupie wiekowej było dwukrotnie więcej niż mężczyzn, (71 918 mężczyzn i 154 898 kobiet). Ogólnie w województwie mazowieckim osób starszych w przedziale wiekowym 60–80 lat i więcej było 1 140 736 osób, co stanowi blisko 22% mieszkańców Mazowsza. Systematycznie wydłuża się długość trwania życia, przy czym nadal utrzymuje się duża różnica między mężczyznami (73 lata) i kobietami (82 lata). Wzrasta liczba osób w wieku poprodukcyjnym, zwłaszcza wśród kobiet. W 2002 r. ta grupa stanowiła 21,5% populacji kobiet, w 2012 r. już 24,7%.
Wykres 69. Wskaźniki ludności w wieku poprodukcyjnym oraz nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w województwie mazowieckim w latach 2005-2012.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, GUS.
Zmiany w strukturze ludności według wieku pociągają za sobą określone konsekwencje ekonomiczne, co obrazuje powyższy wykres przedstawiający wskaźnik obciążenia demograficznego (tzn. stosunek ludności w wieku nieprodukcyjnym do ludności w wieku produkcyjnym). W 2012 r. na każde 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 59 osób w wieku nieprodukcyjnym, dla wieku poprodukcyjnego wskaźnik ten wyniósł
29,5. Na skutek przewidywanych zmian w poszczególnych kategoriach, ludność w wieku produkcyjnym zostanie w większym niż obecnie stopniu obciążona pracą na rzecz pokolenia w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym. W 2035 r. na każde 100 osób w wieku nieprodukcyjnym pracować będą 72 osoby w wieku produkcyjnym. W przypadku wieku poprodukcyjnego wskaźnik ten wzrośnie z 28 notowanych w 2011 r. do 44.
Analiza infrastruktury w województwie mazowieckim wskazuje, iż podstawowymi formami wsparcia dla osób starszych są:
- Uniwersytety Trzeciego Wieku – 77 (w Warszawie – 33, na Mazowszu 44)
- Dzienne Domy Pomocy – 26
- Domy Pomocy Społecznej dla osób starszych – 31
- Kluby Seniora – 40
- Organizacje pozarządowe działające na rzecz osób w wieku emerytalnym – 392
Tabela 1. Analiza SWOT – regionalna polityka publiczna – seniorzy.
|
MOCNE STRONY |
SŁABE STRONY |
|---|---|
|
|
|
SZANSE |
ZAGROŻENIA |
|
|
Źródło: opracowanie własne.
Tabela 2. Wyzwania – regionalna polityka publiczna – seniorzy.
|
WYZWANIA |
|---|
|
Źródło: opracowanie własne.
Istotne jest prowadzenie regionalnej polityki senioralnej sprzyjającej aktywizacji osób starszych i zapobiegającej ich wykluczeniu i utracie samodzielności. Ważne jest połączenie działań z polityką rozwoju usług i deinstytucjonalizacji.