Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej przygotowało Wojewódzki Program Rozwiązywania Kryzysu Bezdomności Województwa Mazowieckiego na lata 2023–2027, którego główną ideą jest monitorowanie problemu bezdomności na Mazowszu, zapewnienie lokalnym podmiotom możliwości zdobycia wiedzy, umiejętności w zakresie interwencji i profilaktyki problemu bezdomności na tym obszarze.
Program ten razem z innymi działaniami samorządu województwa (np. regionalnym programem Fundusze Europejskie dla Mazowsza 2021–2027) ma zainspirować lokalne samorządy na Mazowszu do przygotowania i uchwalania nowoczesnych lokalnych programów przeciwdziałania bezdomności.
Czym jest bezdomność?
W Polskim prawie osobę bezdomną definiuje się jako „osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy i niezameldowaną na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności, a także osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym i zameldowaną na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma możliwości zamieszkania”. Tymczasem w Europie bezdomność jest nieco inaczej rozumiana. Definicja Europejskiej typologii bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego (ETHOS) wyróżnia sześć sytuacji życiowych, które określają zjawisko bezdomności. Są to sytuacje określone jako przebywanie w:
- miejscach niemieszkalnych (np. spanie na ulicach, w parkach),
- placówkach krótkoterminowego pobytu dziennego lub nocnego (np. noclegownie, ogrzewalnie),
- placówkach tymczasowego całodobowego pobytu przeznaczonych dla osób bezdomnych (np. schroniska dla bezdomnych, dla kobiet z dziećmi, dla uchodźców),
- placówkach opieki zdrowotnej, gdy pobyt jest wydłużony ze względu na brak mieszkania, lub zakładach penitencjarnych bez zapewnionego mieszkania w razie ich opuszczenia,
- niekonwencjonalnych miejscach zamieszkania z powodu braku innego mieszkania (np. przyczepy kempingowe),
- konwencjonalnych mieszkaniach, należących do innych osób, z powodu braku innego mieszkania (np. pobyt w mieszkaniu znajomych).
Obraz bezdomności na Mazowszu
Od 2021 r. przeciwdziałanie bezdomności stało się jednym z priorytetów Unii Europejskiej. Rezultatem tego było uchwalenie deklaracji Europejskiej platformy przeciwdziałania bezdomności. Jej głównym założeniem jest „zainicjowanie dialogu, ułatwienie wzajemnego uczenia się, ulepszenie pozyskiwania informacji i monitorowania oraz zacieśnienie współpracy między wszystkimi podmiotami dążącymi do wyeliminowania bezdomności”. A problem bezdomności nie jest mały. Bezdomność na Mazowszu na podstawie danych z „Oceny zasobów pomocy społecznej w oparciu o sytuację społeczną i demograficzną województwa mazowieckiego za 2019 rok” wynosiła 4 676 osób.
Strukturę bezdomności przedstawiono z podziałem na dwa regiony statystyczne: stołeczny i mazowiecki. W 2019 r. nastąpił gwałtowny wzrost bezdomności do ponad 70 proc. z tendencją wzrostową w całym województwie. Terytorialny rozkład bezdomności według powiatów na Mazowszu wykazuje dominację tego zjawiska w powiecie m.st. Warszawy. Na terenie tego powiatu było w 2021 r. 60 proc. rodzin, którym przyznano pomoc społeczną z powodu bezdomności. W niewielu powiatach liczba takich rodzin przekracza 100. W większości liczba ta jest niższa niż 50 rodzin.
Duża część bezdomności na Mazowszu odnotowana jest także poza regionem stołecznym i tym samym Warszawą. W 2021 r. było to 26 proc., a w liczbach – 1310 osób.
Samorząd vs. bezdomność
Rozwiązanie problemu bezdomności musi odbywać się zgodnie z zasadami pomocniczości i podziału kompetencji. Samorząd regionalny, rząd oraz Unia Europejska mają wspierać swoimi programami samorządy lokalne i inne podmioty, aby wszyscy sprawnie przeciwdziałali zjawisku bezdomności.
Wojewódzki Program Rozwiązywania Kryzysu Bezdomności Województwa Mazowieckiego na lata 2023–2027 opracowany przez MCPS i przyjęty przez zarząd województwa mazowieckiego, wskazuje rolę samorządów z poszczególnych poziomów w ograniczeniu zjawiska bezdomności. Gminy są odpowiedzialne za realizację działań związanych z zagadnieniem bezdomności. Główne zadania w tym zakresie wiążą się przede wszystkim z zaspokojeniem potrzeb mieszkaniowych oraz z pomocą społeczną w sytuacji bezdomności. Rola samorządu powiatowego jest ważna tam, gdzie współwystępuje m.in. bezdomność i choroby fizyczne i/lub psychiczne, w tym uzależnienia, bezdomność i niepełnosprawność, bezdomność i bezrobocie, ryzyko bezdomności wynikającej z problemów rodzinnych czy imigracyjnych. Rola samorządu województwa jest na tym tle wyłącznie pomocnicza w stosunku do zadań, za które odpowiadają samorządy gminny i powiatowy. Samorząd województwa ma m.in. za zadanie wspierać samorządy lokalne za pomocą regionalnych programów pomocy społecznej na rzecz ograniczania ubóstwa.
Dobre praktyki
Wojewódzki Program Rozwiązywania Kryzysu Bezdomności Województwa Mazowieckiego na lata 2023–2027 uwzględnia także dobre praktyki, są nimi:
- Streetworking
- Najpierw Mieszkanie
- Mieszkania wspomagane
- Społeczne agencje najmu
Kierunki działań
Program wskazuje kierunki działań, które pozwolą niwelować zjawisko:
- Monitorowanie bezdomności. Obserwacja oraz analiza danych dotyczących bezdomności na podstawie sprawozdań MRiPS oraz z ogólnopolskich badań liczby bezdomnych.
- Dystrybucja wiedzy. Upowszechnianie informacji i dobrych praktyk o działaniach w zakresie wsparcia osób w kryzysie bezdomności w ramach szkoleń i spotkań dedykowanych dla przedstawicieli samorządów terytorialnych, organizacji pozarządowych i innych osób zaangażowanych w pomoc dla osób w kryzysie bezdomności.
- Współpraca z organizacjami z sektora pozarządowego. Zlecanie zadań publicznych w obszarze działalności na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w ramach otwartych konkursów ofert dla organizacji pozarządowych finansowanych ze środków własnych samorządu województwa.
- Budowanie relacji międzysektorowych. Stymulowanie współpracy powiatowo-gminnej w ramach lokalnych programów przeciwdziałania bezdomności.
Wojewódzki Program Rozwiązywania Kryzysu Bezdomności Województwa Mazowieckiego na lata 2023–2027
